Een Rijksbrede doenlijkheidstoets
Het meenemen van ‘doenvermogen’ in het maken van beleid, wet- en regelgeving is sinds 2017 als een kwaliteitseis door het kabinet vastgesteld. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) bracht hier in 2020 een handreiking over uit. En maakte een eerste versie van een doenvermogentoets. Maar hoe ziet dit eruit in de praktijk? En hoe stroomlijn je dit Rijksbreed, voor de medewerkers van alle ministeries? Het ministerie van Justitie en Veiligheid vroeg Muzus om een kader en schrijfwijzer te ontwerpen voor beleidsmedewerkers en wetgevingsjuristen. Met behulp van deze handvatten kunnen zij inschatten of hun beleid doenlijk is voor hun doelgroep.
Definitie
Wat is doenvermogen?
Mensen moeten beleid, wet- en regelgeving niet alleen begrijpen, maar er ook naar kunnen handelen. Het draait hierbij niet alleen om iemands cognitieve vermogen, zoals: intelligentie of digitale vaardigheden. Maar ook om het niet-cognitieve vermogen. Ook wel het ‘doenvermogen’.
In bepaalde situaties wordt er veel verwacht van iemand. Als de persoon dan niet de juiste acties onderneemt, dan is dat niet altijd een kwestie van niet willen, weten of kunnen. Het niet kunnen handelen is dan geen vrijwillige keuze. In dit geval is er onvoldoende doenvermogen. Het doenvermogen komt onder druk te staan bij stressvolle gebeurtenissen, zoals een verhuizing of een scheiding.
In co-creatie
Stapsgewijs naar een prototype
We organiseerden twee sessies en een aantal interviews met Rijksambtenaren: gedragsexperts, beleidsmedewerkers en wetgevingsjuristen. Wat weerhoudt beleidsmedewerkers en wetgevingsjuristen ervan om met doenvermogen aan de slag te gaan? Wat motiveert hen juist? En wat is er nodig voor een goede uitvoering van de doenvermogentoets? Samen met hen ontwierpen we een prototype voor een doenvermogentoets en een schrijfwijzer.
De belangrijkste inzichten
Doenlijkheidsanalyse en -toets
Tijdens het onderzoek zijn we tot een aantal inzichten gekomen. We delen de drie belangrijkste.
Visualisatie stappenplan
De beleidsmedewerkers en wetgevingsjuristen hebben veel taken en werken onder (politieke) tijdsdruk. Er wordt veel van hen verwacht. De uitvoering van de stappen visualiseren maakt het voor hen makkelijker om hiermee aan de slag te gaan.
Omdat gedragsadviseurs ook een belangrijke rol spelen bij het doenlijk maken van beleid, ontwierpen we voor hen ook een stappenplan. Dit stappenplan helpt hen bij het ondersteunen van beleidsmedewerkers en wetgevingsjuristen.
Een continu proces
Het meewegen van het doenvermogen is een continu proces tijdens de beleidsvorming. We zijn daarom overgestapt van alleen een toets naar een analyse én een toets.
Doenlijkheidsanalyse
Om te bepalen of beleid haalbaar is, stelt de beleidsmedewerker zichzelf de vraag. Is mijn beleid te doen voor mijn doelgroep? De beleidsmedewerker toetst dus niet het doenvermogen van de doelgroep, maar zijn of haar eigen beleid. De term ‘doenvermogentoets’ dekt niet de lading. Daarom adviseerden we om dit veranderen naar ‘doenlijkheidsanalyse en –toets’.
De uitwerking
Hoe nu verder?
Dit project deden we in opdracht van en in samenwerking met het team Doenvermogentoets van het ministerie van Justitie en Veiligheid. De gebruiksvriendelijkere doenlijkheidsanalyse en -toets worden op dit moment (juni 2024) verder uitgewerkt. De verwachting is dat er in de loop van 2024 een eerste versie wordt gepubliceerd.
